Volgens een recente peiling (2013) van de Landelijke Huisartsen Vereniging heeft 60% van de huisartsen een praktijkondersteuner-ggz in dienst. Met ingang van 2013 is de overheidsregeling rond deze functie verruimd (van 4,5 naar 9 uur per week, per praktijk). Dit ter voorbereiding van de invoering van de basis-ggz (BGGZ) en de generalistische basis-ggz (GBGGZ), in 2014. Het doel hiervan is ontlasting van de gespecialiseerde ggz, zodat zoveel mogelijk patiënten met psychische problemen voortaan terechtkunnen in de eerste lijn, de huisartsenpraktijk voorop. Er is sprake van een drietrapstraket. Geestelijke gezondheidszorg in de huisartsenpraktijk (huisarts en POH-ggz), de generalistische basis-ggz (eerstelijns psycholoog en dergelijke) en de gespecialiseerde ggz (tweede lijn).
De praktijkondersteuner-ggz is in het leven geroepen om de toeloop van patiënten met psychische klachten naar de huisartsenpraktijk beter te organiseren, de huisarts te ontlasten, patiënten op de juiste manier te begeleiden en zo nodig te verwijzen. Zo kan de huisartsenpraktijk haar versterkte poortwachtersfunctie voor patiënten met psychische problemen waarmaken.

Wat vind je van deze ontwikkeling?

“Ik vind het een goede zaak dat de huisarts meer ggz gaat doen en dat hij dat dankzij de praktijkondersteuner-ggz ook kán doen. Er zijn heel veel vragen op maatschappelijk en relationeel gebied die de huisarts van oorsprong zelf afhandelt met een of meer gesprekken. Maar daarbij loop je qua agenda toch tegen een grens aan. Ik denk dat het heel goed is als mensen terechtkunnen in de huisartsenpraktijk in plaats van dat ze een verwijzing krijgen voor een psycholoog of psychotherapeut. Het is ten eerste mooi als je psychische zorg dicht bij huis kunt verlenen, bovendien is de drempel van de huisarts laag. En een korte afstand tussen huisarts en behandelaar is ideaal. Met een praktijkondersteuner-ggz blijf je in feite zelf de behandelaar, alleen verzorgt de praktijkondersteuner de uitvoering: het gaat om een gedelegeerde taak.”

De eindverantwoordelijkheid blijft dus bij de huisarts?

“Ja, het uitgangspunt is dat de huisarts zorgt voor de kernwaarden continuïteit, persoonlijke zorg en generalistische zorg. Maar dat er een praktijkondersteuner-ggz in huis is die veel taken zelfstandig kan uitvoeren, is natuurlijk mooi meegenomen. Dat de eindverantwoordelijkheid bij de huisarts ligt, wil overigens niet zeggen dat je als praktijkondersteuner niets te zeggen hebt over de manier waarop je je werk invult. Praktijkondersteuners-ggz zijn vaak ‘stevige’ mensen met veel knowhow en een positieve attitude. Daarmee zijn het uitstekende overlegpartners.
De positie van de praktijkondersteuner-ggz is vergelijkbaar met die van de praktijkondersteuner-somatiek: die weet bijvoorbeeld heel veel van insulinepennen, terwijl de huisarts daar niks vanaf weet. Dat is superhandig, maar het neemt niet weg dat de eindverantwoordelijkheid bij de huisarts blijft.”

Opvallend is dat praktijkondersteuners-ggz zulke verschillende achtergronden hebben, het zijn onder meer SPV’ers, eerstelijnspsychologen en GZ-psychologen.

“Klopt, het gaat zeker niet om eenheidsworst. Op zich is daar niets mis mee, je moet alleen extra helder formuleren wat de taken en verantwoordelijkheden van de praktijkondersteuner-ggz zijn. Ook over de afstemming met de huisarts moet helderheid bestaan. Maar daarbinnen lijkt variatie me geen probleem. De ene huisartspraktijk is tenslotte ook de andere niet.
Essentieel is dat je bij het aannemen van een praktijkondersteuner rekening houdt met de bagage van de persoon in kwestie. Andersom moet ook de sollicitant zich afvragen: pas ik in deze huisartsenpraktijk? Een goede match is van groot belang. Als een praktijkondersteuner beschikt over ruime ervaring en gewend is aan veel zelfstandigheid, vormt deze een minder goede combinatie met een meer controlerende huisarts.”

Wat moet de primaire taak zijn van de praktijkondersteuner-ggz? Diagnostiek, begeleiding, misschien ook het eerste contact bij psychische klachten?

“Dat laatste in elk geval niet: de toegang tot de praktijkondersteuner-ggz is altijd de huisarts. De primaire taak ligt in de lichtere psychische problematiek, niet in ernstige depressies en angststoornissen. Die horen in de generalistische basis-ggz of de gespecialiseerde ggz thuis. Als voornaamste bezigheden zie ik verdieping en verheldering van de vraag en behandeltrajecten voor lichte psychische aandoeningen, zoals overspannenheid, relatie- en aanpassingsproblemen.
Een deel van de patiënten die je van oudsher naar de psycholoog stuurde, komt nu dus bij de praktijkondersteuner-ggz. Met als groot voordeel dat je patiënten eerder kunt helpen hun probleem nader uit te diepen. In een paar gesprekken creëer je helderheid, om daarna pas de vraag te stellen: ‘Wat gaan we hiermee doen?’”

Hoe zie je de taakverdeling tussen praktijkondersteuner-ggz en huisarts?

“Als aanvullend op elkaar, waarbij de praktijkondersteuner de huisarts advies kan geven, in de vorm van behandelvoorstellen. Het is wel zaak dat dit in samenspraak gebeurt, want net als de collega-somatiek moet de praktijkondersteuner-ggz gewoon lid zijn van het praktijkteam. Het gaat niet om iemand die even komt invliegen en zijn eigen taak doet: de praktijkondersteuner-ggz hoort bij de praktijk en is lid van het team.”

Betekent dat veel extra overleg?

“Dat valt wel mee. Elke huisartsenpraktijk kent een overlegstructuur, waaronder praktijkoverleg. Daar hoort de praktijkondersteuner-ggz bij te zijn. Daarnaast zul je inhoudelijk overleg moeten voeren, zoals je dat ook doet met de praktijkondersteuner-somatiek
Je kunt je wel afvragen of het verstandiger is als een praktijkondersteuner-ggz gedetacheerd is vanuit een zorggroep of instelling, of dat je die persoon zelf in dienst moet nemen. In principe zou dat niet moeten uitmaken, zolang de praktijkondersteuner maar volwaardig lid is van het praktijkteam en de neuzen dezelfde kant op staan.”

Waarin verschillen de praktijkondersteuner-somatiek en -ggz en wat zijn de belangrijkste overeenkomsten?

“De grootste verschillen liggen natuurlijk in opleiding, achtergrond en aandachtsgebied, maar ze hebben een gelijkwaardige functie als lid van het praktijkteam. Dat is de belangrijkste overeenkomst.
Patiënten kunnen bij beiden terechtkomen, dan heb je het over teamwork. Een patiënt met diabetes kan bijvoorbeeld ook psychische klachten hebben. De praktijkondersteuner-somatiek kan dat signaleren en de huisarts voorleggen: ‘Is dit niet iets voor de praktijkondersteuner-ggz?’ Eventueel gaat de huisarts eerst zelf in gesprek met de patiënt en schakelt de praktijkondersteuner-ggz al dan niet in. Omdat de lijnen zo kort zijn, werkt dit heel goed.”

In hoeverre is het verschijnsel praktijkondersteuner-ggz ingevoerd?

“Een groot deel van de praktijken heeft al een praktijkondersteuner-ggz in dienst en praktijken die ermee willen starten, kunnen dat elk moment doen. Je moet als praktijk aan een aantal voorwaarden voldoen en dan kun je gewoon instappen. Er is een financiële voorziening, waarvan het plafond nog niet is bereikt. Als het stormloopt gebeurt dat misschien wel, dan teren we in op het totale budget dat beschikbaar is voor de huisartsenzorg. Dat is niet ondenkbaar, omdat zowel de generalistische basis-ggz als de gespecialiseerde ggz het eigen risico van de patiënt direct aanspreekt. Voor patiënten werpt dit een drempel op, waardoor een extra toestroom naar de huisartsenpraktijk kan ontstaan. In dat geval zou er meer ggz in de huisartsenpraktijk kunnen blijven dan feitelijk de bedoeling is.”

Wat kan het NHG betekenen voor de praktijkondersteuner-ggz?

“Bij belangrijke veranderingen in de huisartsenzorg hebben wij een flinke ondersteunende taak. In dit geval doen we dat onder meer met de uitgave van het boek Protocollaire ggz. Geestelijke gezondheidszorg in de huisartsenpraktijk, waarin zowel taken en verantwoordelijkheden als inhoud van de functie staan beschreven. Verder komen we praktijkondersteuners te hulp met NHG-middelen en HAweb. Daar kunnen ze met elkaar in contact komen en documenten en protocollen met elkaar delen.
Tot slot is het stimuleren van e-health rond psychische klachten een belangrijk aandachtspunt. Hetzelfde geldt voor consultatie van bijvoorbeeld een psychiater, want ook dat hoort erbij. Hierin zie ik eveneens een ondersteunende taak voor het NHG.”

Zou e-health niet een mooi dossier voor de praktijkondersteuner-ggz zijn om te organiseren, als kartrekker?

“Ja, dat is heel goed mogelijk. Je moet met elkaar bekijken hoe je het organiseert: e-health en consultatie, zoals je ook opschrijft hoe je de samenwerking binnen de praktijk regelt. En dat verschilt per praktijk: het gaat om maatwerk. Het NHG zorgt er intussen voor dat niet iedereen het wiel opnieuw hoeft uit te vinden.”